Lontar Bali (Feature)

 Lontar Bali Ingkang Kawentar

            Masyarakat Bali minangka perangan bangsa Indonesia nggadhahi wujud kabudayan ingkang maneka warna. Salah satunggaling wujud budaya kasebut inggih menika naskah lontar. Naskah lontar menika awujud seratan mawi aksara Bali ingkang dipunserat mawi medhiya ron tal. Naskah kasebat sinerat kanthi adhedhasar kahanan tartamtu nalika naskah kasebat sinerat.

            Lontar Bali menika sinimpen ing maneka warni papan, kadosta Gedhong Kirtya, Perpustakaan Universitas Udayana, Perpustakaan Dinas Kebudayaan Bali, lan sanes-sanesipun. Lontar-lontar ingkang kasimpen wonten ing papan kasebat arupi naskah salinan. Dene naskah lontar ingkang asli menika taksih wonten ing masyarakat mliginipun para pandhita.

 gambar lontar bali

            Lontar minangka medhiya tulis menika asalipun saking ron tal/siwalan. Proses saking ron mentah dumugi lontar siap tulis menika mbetahaken wekdal paling sekedik 6 dumugi 12 sasi. Ron tal ingkang sampun dipun-pethik lajeng dipun-kethok miturut ukuran ingkang dipunkajengaken, lajeng dipunpepe tahap kapisan. Sasampunipun dipun-pepe lontar lajeng dipunresiki, dipun-godhog, lan dipun-pepe malih ngantos kaping pindho. Lontar lajeng dipun-pres supados rata ...

Lajeng bageyan ngiringanipun lontar dipun-ratakaken. Proses salajengipun inggih menika nyukani bolongan supados lontar gampil anggenipun nyusun. Lontar tumuli dipunsukani garis gumantung ingkang dipunkajengaken. Lontar ingkang nglampahi proses ingkang dangu kados makaten kalawau sampun saged kangge nyerat.

            Anggenipun nyerat mawi medhiya lontar ngginakaken alat ingkang dipun wastani pengrupak. Pengrupak menika awujud peso alit. Seratan dipundamel kanthi nggoresaken wonten sanginggiling lontar. Seratan lajeng dipun-olesi areng kemiri ingkang sampun dipunbakar. Areng menika dadosaken seratan lontar menika langkung cetha amargi wernanipun cemeng.

 gambar pengrupak

Lontar miturut jinisi bahanipun kaperang dados kalih, inggih menika lontar kedis (peksi) ingkang amba-amba, kaliyan lontar taluh (tigan) ingkang langkung alus lan sae.

Aksara minangka sarana panyerating lontar menika wonten maneka warna. Basa jawa kuno kangge nyerat kakawin lan parwa, basa kawi kangge nyerat lontar tutur, dene basa bali kangge nyerat geguritan.

Panyerating naskah lontar menika wonten mapinten-pinten tema kadosta filsafat, kidung, kanda (ilmu praktis), sasana, kakawin, geguritan, babad, wariga (ilmu perbintangan),mantra, usada (jampi), satwa (cerita rakyat) lan sanes-sanesipun.

Gambar nyerat mawi medhiya lontar

Koleksi lontar ingkang wonten Dinas Kebudayaan Bali menika saking anggenipun nyalin (program pemerintah), ugi wonten kelompok masyarakat ingkang nitipaken koleksinipun dhateng museum. Anggenipun nyalin lontar menika boten sembarang tiyang, ananging tiyang ingkang profesional ing bidhangipun. Dene ingkang wonten Gedhong Kirtya menika ugi asiling salinan naskah ingkang dipunsalin dening karyawan Kirtya.

Wonten ing salebeting perpustakaan Dinas Kebudayaan Bali, anggenipun nyimpen lontar ingkang sipatipun sakral kaliyan profan menika boten dipun-pisah. Miturut Wiriawan sipat sakralipun lontar menika boten ateges lontar namung dipunsimpen kemawon lan boten pareng dipunbikak. Perangan ingkang sakral saking lontar inggih menika ilmu ingkang wonten salebetipun. Dene lontar ingkang sipatipun sakral kaliyan profan anggenipun nyimpen dipunpisah manawi wonten ing Gedong Kirtya. Lontar ingkang asipat sakral menika dipun-kurmati sanget. Ruangan ingkang kangge nyimpen ugi steril sanget, ngantos tiyang estri ingkang sami halangan boten pareng mlebet papan kasebat.

Lontar ingkang kasimpen wonten ing tigang papan kasebat, dipunrawat kanthi ngatos-atos. Saben wulanipun kropak menika dipunbikak, lajeng dipunparingi kapur barus sacekapipun. Dene lontaripun dipun-olesi cairan alkohol lan minyak sereh. Cairan alkohol minangka antiseptik supados lontar menika steril lan boten dipuntedha organisme. Minyak sereh ndadosaken lontar menika lentur. Menawi kawontenanipun lontar menika garing saged dadosaken lontar gampil tugel. Lajeng manawi badhe ndadosaken seratan ketingal langkung cetha, dipun-ginakaken areng saking kemiri ingkang dipunbakar rumiyin. Lontar ingkang dipunrawat kanthi temenan saged ngantos umur atusan taun.

Gambar kropak minangka kothak kangge nyimpen lontar

Lontar minangka asiling kabudayan menika dados benda budaya ingkang wigatos sanget. Wigatining wosing lontar menika ndadosaken pemerintah daerah ngupiya supados lontar boten kasirep jaman. Upiya ingkang dipunlampahi maneka warna kadosta ngawontenaken seminar babagan lontar, nambahi koleksi lontar saben taun mliginipun ingkang dereng wonten salinanipun, lomba nyerat lontar, lan sanes-sanesipun. Pemerintah ugi maringi apresiasi dhumateng sinten kemawon ingkang purun nyerat lontar, saben lembar lontaripun dipunbayar Rp. 60.000,00 menawi terjemahan / alih aksara per lembaripun Rp. 30.000,00. Dhasari nggenipun mbayar menika sampun katetepaken wonten ing salebeting peraturan gubernur.

Lontar ugi sampun kadamel mawi bentuk digital. Lontar menika saged dipunakses wonten pundi kemawon boten winates wekdal. Gambaripun cetha lan ugi wonten terjemahanipun. Lontar menika saged dipunakses lan dipun-undhuh ing alamat www.babdbali.com kaliyan www.archive.org.